ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΑΓΝΩΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Σινιάτσικος
Η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, η αρχαία "Άνω Μακεδονία", κατοικήθηκε
από πολύ παλιά. Ανάμεσα στην Σιάτιστα και το Παλαιόκαστρο βρέθηκε
προϊστορική αξίνα ηλικίας 100.000 χρόνων, το δεύτερο παλιότερο εύρημα
στον Ελληνικό χώρο μετά το σπήλαιο των Πετραλώνων. Kατά τον
Κεραμόπουλο, στην Δυτική Μακεδονία, στην κοιλάδα του Αλιάκμονα,
αναπτύχθηκαν εν σπέρματι κατ’ αρχήν τα πρωτοελληνικά φύλα: δυτικότερα
προς την Πίνδο οι Δωριείς και οι Μακεδόνες, στον Αλιάκμονα οι Αρκάδες και
ανατολικότερα οι Αιολείς. Αργότερα οι Μακεδόνες κατέβηκαν στην
ευφορότερη Κεντρική Μακεδονία και οι υπόλοιποι στην νότια Ελλάδα. Από
την Δυτική Μακεδονία κατάγονταν οι σκληροτράχηλοι πεζέταιροι του μεγάλου
Αλεξάνδρου. Οι μνήμες του είναι ζωντανές στην παράδοση της περιοχής.
Η Δυτική Μακεδονία ήταν μακριά από τα κέντρα εξουσίας όλων των εποχών. Έτσι, δυστυχώς, οι γραπτές πηγές σπανίζουν καθ’ όλη την περίοδο από την προϊστορία μέχρι την Τουρκοκρατία. Επίσης, για τον ίδιο ακριβώς λόγο, η Δυτική Μακεδονία είχε ανασκαφεί ελάχιστα μέχρι πρόσφατα (με εξαίρεση την Αιανή). Ας είναι καλά ο αείμνηστος καθηγητής Κεραμόπουλος που καταγόταν από την Βλάστη και έκανε λίγες ανασκαφές στην γενέτειρα περιοχή του, οι λίγοι αρχαιολόγοι που ακολούθησαν το παράδειγμά του από το 1980 και μετά (κυρίως η κα Γ. Καραμήτρου-Μεντεσίδου με την διδακτορική της διατριβή και ο κος Κίσσας στο Σισάνι) και η Εγνατία οδός που ξέθαψε οικισμούς απ’ όπου πέρασε.
Η Άνω Μακεδονία αποτελούνταν από την Εορδαία, την Τυμφαία (περίπου ο τωρινός νομός Γρεβενών), την Ελιμιώτιδα (περίπου η επαρχία Κοζάνης), την Ορεστίδα (περίπου ο νομός Καστοριάς), την Δερρίοπο, την Ατιντανία και την Δισσαρήτιδα. Οι ιστορικοί και αρχαιολόγοι ακόμη συζητούν για τα όριά τους, αφού και ανασκαφές δεν έχουν γίνει και οι γραπτές πηγές και σπανίζουν και είναι λακωνικές. Η περιοχή που μας ενδιαφέρει είναι στο κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας. Ήταν στα σύνορα Ελιμείας, Ορεστίδας, Τυμφαίας (με άγνωστα σύνορα ίσως κοντά στον ρου του Αλιάκμονα) και Εορδαίας (με σύνορο τον Σινιάτσικο-Μουρίκι). Τα επτά αρχαία οχυρά στην γραμμή Δρυόβουνο-Εράτυρα-Σιάτιστα-Παλιόκαστρο ίσως δείχνουν το σύνορο Ελιμείας, Ορεστίδας και Τυμφαίας.
Επιγραφή στο Σισάνι
Την περιοχή ανέκαθεν διέσχιζαν σημαντικοί συγκοινωνιακοί άξονες (μονοπάτια) με σπουδαιότερους τους παρακάτω: Κοζάνη - Σκήτη - Γαλατινή - Εράτυρα - Πελεκάνος - Δρυόβουνο - Βογατσικό - Καστοριά (προς Κορυτσά, Ήπειρος-Γρεβενά-Γέφυρα του Πασά (Αλιάκμονας) - Σιάτιστα (Μπάρα) - Κοζάνη-Βέροια (προς Θεσσαλονίκη), Γρεβενά-Σιάτιστα-Πτολεμαίδα (Καλιάρια)-Μοναστήρι (προς Σερβία και Αυστροουγγαρία) και Καστοριά-Κλεισούρα (Νταούλι)-Αμύνταιο (προς Θεσσαλονίκη). Από το Μπουγάζι της Σιάτιστας (Μπάρα) στην διαδρομή Γρεβενά-Κοζάνη περνούσε ανέκαθεν ο κύριος δρόμος με το χαμηλότερο υψόμετρο που συνέδεε την Μακεδονία με την Ήπειρο. Η διαδρομή αυτή αναφέρεται από τους Leake, Pouqueville και Σχινά. Η διαδρομή Κοζάνη-Σιάτιστα/Γαλατινή-Εράτυρα-Καστοριά-Κορυτσά, που ακολουθούσαν οι Κοζανίτες, Σιατιστινοί και Σελιτσιώτες έμποροι, οδηγούσε στην καρδιά της Ιλλυρίας, στην Μοσχόπολη, στο Δυρράχιο και από εκεί στην Ιταλία. Λίγο πολύ οι ίδιοι άξονες χρησιμοποιούνται και σήμερα, με λίγες διαφοροποιήσεις λόγω της κατασκευής των δρόμων. Επομένως η περιοχή ήταν κομβικό σημείο παλιότερα για τις μετακινήσεις στρατευμάτων (Μακεδονικές φάλαγγες, Ρωμαϊκές λεγεώνες, Βυζαντινά στρατεύματα, Σλάβοι, Βούλγαροι, Νορμανδοί και Τούρκοι). Δεν είναι τυχαίο ότι ο άξονας Καστοριά - Κοζάνη φρουρούνταν από 30 οχυρά που ανακάλυψε ο Κεραμόπουλος. Μόνο στην περιοχή της Εράτυρας-Πελεκάνου υπάρχουν 5 οχυρώσεις από τις οποίες μία (τα ‘Κτίσματα’) είναι τεράστια σε έκταση. Αργότερα, ήταν κόμβος για το εμπόριο Ηπείρου-Μακεδονίας-Κωνσταντινούπολης ή Παραδουνάβιων ηγεμονιών και Θεσσαλίας - Μακεδονίας - Αυστροουγγαρίας καθώς και για τις μετακινήσεις των Βοϊωτών μαστόρων. Για τον λόγο αυτό η περιοχή ανέδειξε περίφημους κιρατζήδες (μεταφορείς) που έφταναν στο Δυρράχιο, την Βενετία, την Βουδαπέστη, την Βιέννη, την Λειψία, την Βλαχία μέχρι και την Μόσχα. Το εμπόριο αυτό έφερε άνθιση στην περιοχή κατά τον 17ο-19ο αιώνα. Όλη η περιοχή έπεσε σε παρακμή όταν οι άξονες αυτοί αδράνησαν γιατί ήρθαν άλλα μέσα (σιδηρόδρομος, αυτοκίνητο), καταστράφηκαν αγορές (Αυστροουγγαρία) και η περιοχή, από κέντρο των ευρωπαϊκών επαρχιών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, έγινε μια μακρινή ελληνική επαρχία χωρίς ζωτικό οικονομικό χώρο. Οι άξονες αυτοί είχαν και τοπικές χρήσεις. Για παράδειγμα ο άξονας Σκήτη-Γαλατινή-Εράτυρα ονομαζόταν και Κονιαρόστρατα, γιατί τον χρησιμοποιούσαν οι Κονιάροι των Καραγιαννίων. Τα μονοπάτια αυτά ακολούθησαν κατά την ύστερη Τουρκοκρατία και γνωστοί περιηγητές όπως ο Leake (1810) και ο Pοuqueville (1806) καθώς και ο Έλληνας ‘κατάσκοπος’ ταγματάρχης Σχινάς (1886).
Εκτός των μονοπατιών , ο στενόμακρος ορεινός όγκος Μουρίκι - Σινιάτσικος - Βούρινος ήταν ιδανικός άξονας για κλέφτες , ληστές , αντάρτες από την Τουρκοκρατία μέχρι και τον Εμφύλιο. Κατά την εξέγερση του 1878 , όταν η Τουρκοκρατούμενη , ακόμα , Δυτική Μακεδονία εξεγέρθηκε διαμαρτυρόμενη κατά των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες με τη συνθήκη του Αγiου Στεφάνου παραχωρούσαν μεγάλο μέρος της Μακεδονίας στη Βουλγαρία, στο Βούρινο, στο ομώνυμο χωριό που υπήρχε τότε, βόρεια του χωριού Χρώμιο και νότια της κορυφής, συγκεντρώθηκαν 500 επαναστάτες με αρχηγό τον Ιωσήφ Λιάτη και πρόεδρο της ‘προσωρινής κυβερνήσεως της επαρχίας Ελιμείας’ τον Κοζανίτη Ιωάννη Γκοβεδάρο. Κατά τον Μακεδονικό αγώνα ο άξονας Βούρινος-Σινιάτσικος-Μουρίκι-Βίτσι ένωνε, μέσω της διάβασης του Αλιάκμονα κοντά στο Μοναστήρι της Ζάμπορδας, τα Ελληνικά Σύνορα με τις ευαίσθητες περιοχές της Καρατζιόβας (Αλμωπίας), Καστανοχωρίων και Κορεστίων.
Ο Σινιάτσικος ήταν ανέκαθεν καταφύγιο κλεφτών και ανταρτών και υμνήθηκε από την λαϊκή μούσα:
Του ιπου θα λημεριάσουμε, θα μας πιάσουν
Αιντι του που θα γιν’ λημέρι
Γειά σου Ναούμη κι Νταβέλη
Στου Σνιάτσκου θα γιν΄λημέρι
Γειά σου Ναούμη κι Νταβέλη
όταν το 1880, ανήμερα Ραμαζανιού, ο καπετάν Ναούμης και ο Κοντσιώτης καπετάν Νταβέλης απήγαγαν τον καϊμακάμη της Φλώρινας.